Η ξυλογλυπτική είναι η ανάγλυφη απεικόνιση μορφών, αντικειμένων ή σχεδίων στο ξύλο. Πρόκειται για είδος διακοσμητικής τέχνης με ρίζες στην αρχαιότητα. Η ξυλογλυπτική τέχνη βρίσκει σημαντικές εφαρμογές όπως:
- Στη δημιουργία έργων τέχνης, όπως αγάλματα και διακοσμητικά ανάγλυφα
- Στη διακόσμηση διαφόρων αντικειμένων της καθημερινής ζωής που μπορεί να είναι και χρηστικά σκεύη κ.α.
- Στη διακόσμηση επίπλων, κουφωμάτων και διαφόρων ξυλοκατασκευών
- Στη διακόσμηση κτιρίων
Ως τη χρησιμοποιούμενη τεχνική διακρίνουμε διάφορα είδη ξυλογλυπτικής όπως:
- Την περίοπτη ( ολόγλυφη ) ξυλογλυπτική, δηλ. την τρισδιάστατη δημιουργία ολόσωμου έργου.
- Την ανάγλυφη ξυλογλυπτική, στην οποία η διαφοροποίηση του βάθους φόντου και το συμπληρωματικό σκάλισμα επιτρέπουν τη δημιουργία πολλών επιπέδων και αντιθέσεων στο φως.
- Τη γραμμική ξυλογλυπτική, η οποία χαρακτηρίζεται από τις σκαλισμένες ( σκαμμένες ) γραμμές.
- Τη διάτρητη ( διαμπερή ) ξυλογλυπτική, στην οποία αφαιρούμε πλήρως το φόντο
- Την επενδυμένη ( ενθετική ) ξυλογλυπτική, όπου το σκαλιστό σχέδιο επικολλάται επάνω σε λεία επιφάνεια καπλαμά ή ξύλου ( επιπλοποιία ) ή εφαρμόζεται σε ξύλινη βάση.
Στην πράξη, ο ξυλογλύπτης πολλές φορές συνδυάζει τα διάφορα είδη της ξυλογλυπτικής τέχνης προκειμένου να πετύχει το στόχο του, όπως την επενδυμένη με τη διάτρητη ξυλογλυπτική.
Στην ξυλογλυπτική χρησιμοποιούνται διάφορα είδη ξύλων, τα οποία πρέπει να έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά όπως: να σκαλίζονται εύκολα, να έχουν μέτρια πυκνότητα και σκληρότητα, να μην σχίζονται και να μην παρουσιάζουν σφάλματα δομής. Σήμερα όπως, η εξέλιξη της τεχνολογίας επιτρέπει τη χρήση πολλών ειδών ξύλου γιατί υπάρχει ραγδαία βελτίωση στην ποιότητα των χρησιμοποιούμενων εργαλείων και μηχανημάτων, ενώ στην υπηρεσία του σύγχρονου ξυλογλύπτη διατίθεται και ο Η/Υ. Το ξύλο λόγω της αισθητικής του υπεροχής, της πολύπλοκης δομής, της ποικιλίας των χρωμάτων και σχεδιάσεων που διαθέτει, ενισχύει την αισθητική υπεροχή των ξυλόγλυπτων.
Ο ξυλογλύπτης χρησιμοποιεί μια μεγάλη ποικιλία από εργαλεία σκαλίσματος, κοπής και κατεργασίας του ξύλου. Διαθέτει ειδικά σχεδιασμένο και κατασκευασμένο πάγκο ξυλογλυπτικής, καθώς και ειδικά οργανωμένο και εξοπλισμένο εργαστήριο. Απαραίτητο για τον ξυλογλύπτη είναι το σχεδιαστήριο, όπου σχεδιάζει και δημιουργεί τα σχέδιά του.
Θα πρέπει να τονίσουμε ότι η ξυλογλυπτική ως δημιουργία, αναφέρεται στον παραδοσιακό τρόπο εργασίας, όπου το σδκάλισμα γίνεται με το χέρι και η συμμετοχή των διαφόρων μηχανών σκαλίσματος και σντιγραφής είναι περιορισμένη. Στο σκάλισμα με το χέρι αποτυπώνεται το ταλέντο του σκαλιστή. Το σκάλισμα με τις μηχανές αντιθέτως, δημιουργεί μια λεπτομερή επανάληψη τέλειων σχημάτων και γραμμών, που μόνο ως τεχνική διακόσμησης μπορεί να θεωρηθεί.
Η γνώση μας στην εξέλιξη της ξυλογλυπτικής είναι περιορισμένη, γιατί το ξύλο ως βιολογικό και γνήσιο υλικό φθείρεται και καταστρέφεται εύκολα. Τις πηγές μας στηρίζουμε σε λιγοστά ξυλόγλυπτα έργα, όπως σκεύη και έπιπλα, τα οποία σώθηκαν. Σημαντικές επίσης πηγές αντλούνται και από βυζαντινές τοιχογραφίες, μινιατούρες και εικόνες, όπου απεικονίζονται ξυλόγλυπτα έργα.
Επιδιώκοντας μια ιστορική προσέγγιση στην εξέλιξη των ρυθμών της ξυλογλυπτικής θα μπορούσαμε να διακρίνουμε τα εξής στάδια:
- Η ξυλογλυπτική είναι από τις αρχαιότερες τεχνικές διακόσμησης επίπλων και αντικειμένων, η οποία χρησιμοποιήθηκε από την περίοδο της αιγυπτιακής τέχνης.
- Οι Μινωίτες ( Μινωική ή Κρητική τέχνη, 2600-1580 π.Χ. ) έχουν μεγάλη επίδραση στη γλυπτική και ζωγραφική διακόσμηση.
- Στην αρχαία Ελληνική τέχνη ( 1100-300 π.Χ ) γεννήθηκε ο Ελληνικός ναός, η Δωρική και η Ιωνική τέχνη. Οι ρυθμοί αυτοί διακρίνονται κυρίως από τις κολώνες με τα κιονόκρανα και τις βάσεις και τα αετώματα. Τα στοιχεία αυτά αργότερα χρησιμοποιήθηκαν και στα έπιπλα. Την περίοδο της Ελληνιστικής τέχνης ( 323-31π.Χ. ) παρουσιάζεται πρόοδος στη γλυπτική.
- Τα αρχαία ελληνικά έπιπλα έχουν υποστεί αιγυπτιακή επίδραση. Είναι επιχρυσωμένα, κατασκευασμένα από ξύλο κέδρου, με υλικό διακόσμησης το ελεφαντοστό.
- Στην περίοδο της Ρωμαϊκής τέχνης ( 100π.Χ.-300μ.Χ ) οι Ρωμαίοι αντιγράφουν την τέχνη των Ελλήνων και προσθέτουν στα έπιπλα περισσότερη διακόσμηση με έντονο σκάλισμα.
- Στην περίοδο της Βυζαντινής τέχνης ( 527-1453 μ.Χ. ) προχωράει πολύ η γλυπτική, που είχε αρχίσει τον 4ο αιώνα, καθώς και η λαϊκή χειροτεχνία. Ιδιαίτερη θέση κατέχουν τα εκκλησιαστικά έπιπλα γιατί την περίοδο αυτή εξελίσσεται η εκκλησιαστική αρχιτεκτονική. Η διακόσμηση με ξυλόγλυπτες παραστάσεις φθάνει στο υψηλότερο σημείο της τέχνης στην μεταβυζαντινή περίοδο( 1204-1453 μ.Χ. ). Η ξυλογλυπτική αναδεικνύεται σε αληθινή τέχνη, με την οποία ασχολούνται καλλιτέχνες και όχι τεχνίτες, την εποχή της Γοτθικής τέχνης και ειδικά στη Γερμανία. Εποχή αφήνει ο μεγαλύτερος γερμανός καλλιτέχνης Τίλμαν Ρημενσνάιντερ ( 1460-1531 ).
- Την περίοδο της Αναγέννησης ( 1500-1650 μ.Χ. ) η τέχνη προσεγγίζει τον ελληνορωμαϊκό ρυθμό. Η διακόσμηση με σκάλισμα κυριαρχεί και καλύπτει τις επιφάνειες του επίπλου. Την εποχή αυτή επιχρυσώνουν τα έπιπλα για λόγους κομψότητας.
- Την περίοδο του Μπαρόκ ( 1650-1740 μ.Χ ) δημιουργείται τάση για υπερβολική διακόσμηση. Τα έπιπλα Μπαρόκ είναι φορτωμένα με πολύ και βαρύ σκάλισμα, καμπυλωτά στοιχεία, επιχρυσωμένα καρφιά.
- Οι ρυθμοί που ακολουθούν διαδέχονται ο ένας τον άλλο χωρίς σημαντική επίδραση στην εξέλιξη της ξυλογλυπτικής.
- Μετά τον 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο εμφανίζεται το μοντέρνο έπιπλο. Κυριαρχεί η βιομηχανική παραγωγή και οι μεγάλες επιφάνειες με καπλαμά. Στην ξυλογλυπτική αρχίζει να εμφανίζεται η χρήση των μηχανών παράλληλα προς το σκάλισμα με το χέρι.
Η Νεοελληνική ξυλογλυπτική, ανάλογα με τον κοινωνικό και επαγγελματικό χώρο στον οποίο αναφέρεται, διακρίνεται σε Εκκλησιαστική, Αστική, Ποιμενική και Ναυτική. Η Αστική και η Εκκλησιαστική ξυλογλυπτική δέχονται σημαντικές επιδράσεις και εξελίσσονται συνεχώς, σε αντίθεση προς την Ποιμενική, η οποία παραμένει ως προς την τεχνική, αλλά και τα θέματα σε πολύ παλιές ρίζες. Οι τεχνικές ξυλογλυπτικής που αναλύονται στη συνέχεια αναφέρονται στη Νεοελληνική ξυλογλυπτική και κυρίως στην Αστική, την Εκκλησιαστική και τη Λαϊκή. Ειδικότερα η Εκκλησιαστική ξυλογλυπτική παρουσιάζει διαχρονικά μια αξιόλογη δραστηριότητα, η οποία συνεχίζεται στις μέρες μας και έχει να επιδείξει σημαντικά έργα.
Σκαντζής Κωνσταντής
Κάθε Τρίτη 17.00-21.00
ergastiriatehnis.org 